How to Kill a City: Gentrification als strategie - Simon Franke - Trancity

In How to Kill a City - Gentrification, inequality and the Fight for the Neighborhood beschrijft Peter Moskowitz aan de hand van New Orleans, Detroit, San Francisco en New York hoe gentrification een bewust ingezette strategie is van overheid en bedrijfsleven om steden en wijken te ontdoen van armere bevolkingsgroepen.
Gentrification is in zijn ogen geen natuurlijk proces dat wijken verbetert, zoals in Nederland vaak wordt gezegd. Integendeel het vernietigt sociale verbanden en gemeenschapszin.

How to Kill a City is zo’n mix van onderzoeksjournalistiek en maatschappij analyse waar Amerikaanse auteurs een jaloersmakend patent op hebben. Eerder schreef ik over de publicatie Evicted, wat op dezelfde leest geschoeid is. Peter Moskowitz gaat in zijn boek nog een stapje verder. Hij schijft van tijd tot tijd een activistische pamflet en brengt ook zijn eigen handelen in het verhaal: geboren in de West Village op Manhattan en verdreven omdat het onbetaalbaar werd, is hij nu zelf een gentrifier in Brooklyn. Al bij al een gepassioneerd betoog, zeker geen wetenschappelijke verhandeling of objectieve beschrijving met hoor en wederhoor.

New Orleans, Detroit, San Francisco en New York
Vier Amerikaanse steden zijn de cases waarmee Moskowitz zijn betoog onderbouwt.
Orkaan Katrina zorgde voor de verwoesting van hele, vaak armere, woonwijken in New Orleans. Bij de herbouw van de stad koos het stadsbestuur bewust voor een beter verdienende doelgroep. Het effect was dat circa 100.000 oorspronkelijke bewoners niet konden terugkeren in de stad. Deze groep van bijna uitsluitend Afro Amerikanen is ‘opgelost’, verspreid over de rest van het land.

Met de ineenstorting van de Amerikaanse auto-industrie stortte ook Detroit in. De laatste tijd lees je nog al eens dat het inmiddels met Detroit weer veel beter gaat. Moskowitz helpt ons uit de droom. Het is een private partij die mega veel investeert ‘to transform Detroit’s downtown into a world class destination for tourists, businesses and especially young people’. De markt heeft in feite het stadsbestuur overgenomen. Armere mensen worden verjaagd uit het centrum naar de buitenwijken. Daar wordt niets geïnvesteerd, niet in huisvesting, infrastructuur, politie of wat dan ook. De publieke sector is verdwenen in Detroit.

Met een salaris van minder dan 100.000 dollar woon je op minimaal een uur reizen van San Francisco. Het zijn de techwerkers van Google, Apple, Facebook etc die de stad hebben overgenomen. Het stadsbestuur verwelkomt hen met open armen. Het voorbeeld dat we ook in Nederland vaak gebruiken dat de middenklasse, de spreekwoordelijke onderwijzer en politieagent, die de stad draaiende houdt er niet meer kan wonen is hier realiteit geworden. San Francisco was geen arme stad, had gentrification niet nodig om er weer bovenop te komen en toch heeft het stadsbestuur er bewust voor gekozen.

In New York wandelt Moskowitz van Greenwich Village naar Brooklyn. Het is bekend terrein voor hem en hij heeft een goed oog voor wat er veranderd is in een paar decennia. Hij is geboren in New York, heeft hij daarom recht op een plek in de stad, zo vraagt hij zich af.
Hij ziet een stad die minder levendig wordt, minder divers. Hij ziet woningen die een groot deel van het jaar leegstaan, omdat het voor de bewoners een pied à terre is. Rijke nieuwkomers zitten ook lang niet allemaal te wachten op dat stadse leven waar iedereen het over heeft. Ze sluiten zich op in hun bewaakte appartementencomplexen. ‘Vertical gated communities’.

Gentrification of the mind
Een kernpunt bij Moskowitz is dat gentrification een politieke keuze is ‘that favor the creation of wealth over the creation of the community.  Het zorgt er voor dat de wijk een middel wordt om geld te verdienen en gentrification verplaatst niet alleen mensen, maar het breekt de community af. Schrijfster Sarah Schulman reikt hem het begrip ‘gentrification of the mind’ aan en hij vervolgt: ‘As our cities’ landscapes have changed, we have too, increasingly viewing ourselves not as community members with a responsibility to each other but als purchasers of things and experiences.’ Dat komt me, in mijn eigen Haarlemse buurt, opeens onaangenaam bekend voor. Een buurt die 30 jaar geleden bestond uit 80 procent particuliere huur; inmiddels bijna helemaal koop is en de weinige huur die er nu nog is gaat naar expats. Uiteraard heb ik daar allemaal zelf ook aan meegewerkt door zo’n op de markt komende huurwoning te kopen.

Politieke keuzes
Moskowitz sluit zijn boek af met een aantal aanbevelingen voor met name regulering en beperking door de overheid. Keuzes die de politiek zou moeten maken. Het zijn ook voor ons herkenbare thema’s. Grondpolitiek met een overheid die publieke functies voorrang geeft. Meer zeggenschap voor bewoners over hun eigen wijk. Overheidsinvesteringen in betaalbare huisvesting. Versterking van infrastructuur. Verhoging van lokale belastingen. Armoede bestrijding. Prima natuurlijk en voor de VS waarschijnlijk ook echt nieuw. Wat dat betreft zijn we in Nederland net een stapje verder.

Bij het lezen kan je denken: dit is de VS en het boek laat zien hoe genadeloos het bij hen werkt als de markt de stad overneemt zonder overheidsregulering en -bescherming. Sterker nog, als de overheid juist uitsluitend koerst op grote financieel sterke marktpartijen. Zo kennen we het niet in Nederland, kan je geruststellend denken. Wij kennen geen extreme huurverhogingen die bedoeld zijn om bewoners in de schulden te brengen zodat ontruiming mogelijk wordt. In de VS kiest de politiek bewust voor ‘displacement’.  Dat doen we in Nederland niet, althans niet letterlijk in die vorm. Maar toch knaagt het, alle ontwikkelingen zijn ook herkenbaar. In afgezwakte vorm misschien, maar ook afgezwakt is het een onplezierig scenario, dat ons steeds verder af brengt van een rechtvaardige stad.

We kennen gentrification, maar voor velen is dat een trend, een natuurwet, die je niet kan en moet willen verstoren, omdat het over het algemeen goed uitwerkt op de ontwikkeling van wijken. Maar stadsgeograaf Cody Hochstenbach heeft al vaak aangetoond dat ook bij ons gentrification niet het gevolg is van individuele keuzes van bewoners, maar het gevolg van politieke keuzes, die misschien niet leiden tot gedwongen verplaatsing van bewoners, maar wel voor het reguleren van de instroom. Het effect is onder andere dat sociale huur verdwijnt uit rijkere wijken en de armoede toeneemt in armere wijken. Is gentrification een pact met de duivel? Je kan het je afvragen. Aanvankelijk lijkt alles beter te gaan, de rekening komt later?

Cody Hochstenbach is verbonden aan de Universiteit Amsterdam. Hij promoveerde in 2017 met Inequality in the gentrifying European City. Sindsdien is hij zeer actief op sociale media en opiniepagina’s. Een goede manier om zijn activiteiten te volgen is via twitter @CodyHochstenB
Wouter Veldhuis (MUST) en Simon Franke (Trancity) zijn initiatiefnemers van het project ‘De rechtvaardige stad’. Hun project is sterk gerelateerd aan het onderwerp van dit blog. Zie hier voor meer informatie.