Over Mission Economy van Mariana Mazzucato – Simon Franke - Trancity

Het nieuwe boek van Mariana Mazzucato: Mission Economy – A Moonshot Guide to Changing Capitalism gaat verder waar haar vorige boek De waarde van alles ophield. Dus opnieuw over een grotere rol voor de overheid in de economie, maar nu gekoppeld aan de maatschappelijke uitdagingen van deze tijd, zoals zorg en huisvesting. Een inspirerend boek over een ondernemende en innovatieve overheid, die private partijen niet uitschakelt, maar juist inschakelt voor ambitieuze missies die publieke welvaart vergroten.

Wicked problems
Mariana Mazzucato is een Italiaans-Amerikaans econoom, hoogleraar Economics of Innovation & Public Value aan University College London. Haar toch al stevige beroemdheid is het laatste jaar enorm gegroeid omdat haar pleidooi voor een grotere rol van de overheid in de economie in de coronacrisis opeens een noodzakelijke realiteit werd.
Haar nieuwe boek sluit ze als volgt af: ‘This book has applied what I believe is the immensely powerfull idea of a mission to solving the ‘wicked’ problems we face today. In it, I have argued that tackling grand challenges will only happen if we reimagine government as a prerequisite for restructuring capitalim in a way that is inclusive, sustainable and driven by innovation.’

Publieke waarde
De twee belangrijkste thema’s worden hierin benoemd: formuleren van een missie en een nieuwe rol voor de overheid. Dat laatste thema is ook in haar eerdere boeken al veelvuldig aan de orde. Eerder schreef ik een blog naar aanleiding van haar boek uit 2018 De waarde van alles. Ik schreef toen: ‘Mazzucato noemt het de onderwaardering van de publieke sector: “In de hele geschiedenis van het economische denken werd de overheid vooral gezien als noodzakelijk maar improductief, een instantie die geld uitgeeft en regels vaststelt, in plaats van waarde creëert”. Dat probleem begint al zo legt zij uit doordat het begrip “publieke waarde” in de economie niet bestaat. Het narratief is: “de overheid is een blok aan het been van de energieke markt, een alomtegenwoordige dreiging van de dynamiek van de private sector”. De overheid mag hoogstens voorwaarden scheppen. En eventueel ingrijpen bij marktfalen. Dat wil zeggen wanneer zaken van publiek belang in het gedrang komen omdat er voor de private sector niks te verdienen is en dus de overheid corrigerend moet optreden. Steeds heeft zij een pleidooi voor een overheid die actief is in het realiseren van belangrijke zaken voor publieke welvaart. Dit zo zegt zij is geen verstoring van de markt zoals het gangbare verhaal wil, maar juist het scheppen van een markt.”
Daar moet een overheid dan wel op ingericht zijn. Mazzucato in haar nieuwe boek: ‘Here it is crucial to go against the trend of governments outsourcing their capabilities and capacity and to reinvest resources into structures that foster knowledge creation, learning and creativity inside the civil service. It is impossible to co-create value without this.’

Een markt 'scheppen'
Met name het scheppen van een markt is dus het thema van Mission Economy. Ze beschrijft uitgebreid hoe in de VS de missie om eerder dan de Russen een man op de maan te brengen in de jaren zestig van de vorige eeuw een ongekende dynamiek wist te creëren. De overheid formuleerde de missie en investeerde een enorm bedrag, er ontstonden nieuwe samenwerkingsverbanden tussen industrie en overheid en Neil Armstrong stond op de maan. Maar misschien belangrijker was de ongekende technologische sprong die werd gemaakt, gps, ict, laptop, led, internet, isolatiemateriaal, etc., etc.,  ze zijn allemaal schatplichtig aan de ‘moonshot’. Nu heb ik niet zoveel met ruimtevaart, maar Mazzucato maakt aan de hand van het voorbeeld aannemelijk hoe de overheid kan ondernemen, innovatie oproepen, een doel bereiken en uiteindelijk enorm maatschappelijk rendement incasseren. Niet door private partijen uit te schakelen, maar juist in te schakelen voor de missie.
In haar boek legt ze de link naar huidige problemen en uitdagingen, van klimaat tot gezondheidszorg, niet alleen technologische, maar juist ook maatschappelijke. Dat maakt het niet eenvoudiger, dat realiseert zij zich ook: ‘Social missions are harder to fulfil than purely technological ones because they combine political, regulatory and behavioural changes’. Daarom legt ze ook de link van een van boven af geformuleerde en gestuurde missie (zoals de maanlanding), naar een gedeelde missie van overheid, private partijen, maatschappelijke organisaties en uiteraard de burgers. ‘Participation requires reimagining the future together. For this reason, it is vital to bring different voices to the table, not only to react to a mission but to design it.’ Maar op dit vlak schiet haar boek toch wat tekort, blijft steken in het voor de handliggende, zo was bijvoorbeeld de terechte kritiek in The Guardian.

Public Goods
Hoe we iets hebben aan haar boek en wijze van denken voor de problemen die we zien in ruimtelijke kwesties? Daarvoor moeten we eerst de stap zetten om zaken die essentieel zijn voor de publieke welvaart, zoals goede huisvesting, niet langer als een markt te ‘framen’, maar als een ‘publiek goed’. Een passage die mij trof: ‘Public goods – such as education, basic research or clean air – are (gewoonlijk) not seen as objectives created by the collective imagination of what to do, but as filling gaps where the private sector does not go. But if our economy were driven by public purpose, we would not ask, What gap or market failure are public goods filling?, but rather, What are public goods the solution to? And what form must they take to benefit us the most? To steer our understanding of public interest, it is useful to consider public goods not as corrections of market failures but as common objectives. Common goods are the result of collective imagination, investment and pressure from social movements…’ Ik denk dat we zo’n manier van denken nodig hebben om in te zien dat goede betaalbare huisvesting voor iedereen er niet komt als we blijven steken in het corrigeren van marktfalen.
Dat wil niet zeggen dat de overheid alles zelf moet doen, maar er wel alles aan moet doen om de missie ‘betaalbare huisvesting’ te laten slagen. En dat is meer dan alleen de regie nemen, zoals nu steeds wordt bepleit. Het is ook een ambitieuze missie formuleren en de samenwerking organiseren om die te realiseren.

In de praktijk?
Je zou kunnen zeggen dat de gemeente Amsterdam probeert zelf ondernemender in te grijpen in de wooncrisis. Deels conform het oude economische dogma dat de overheid er is om in te grijpen bij marktfalen, maar voorzichtig ook overeenkomstig ideeën zoals van Mazzucato. Bijvoorbeeld om met een gemeentelijk woningbouwfonds coöperaties en andere initiatieven te helpen met de financiering of met het opkopen van sociale huurwoningen zodra een corporatie die op de markt brengt. Zou een gemeente nog een stapje verder gaan in het benoemen van huisvesting als ‘publiek goed’, waarin de overheid investeert dan is het interessant om te kijken of we in staat zijn met een nieuwe frisse blik de discussie te voeren over grondprijsbeleid, financieel rendement en maatschappelijk rendement.

Dat vraagt een systeemverandering in de manier waarop we onze woningbouw organiseren en financieren. Hoe dat moet weet Mazzucato ook niet helemaal, maar dat niet neemt niet weg dat haar boek veel inspiratie biedt en zorgt voor die frisse blik.