Streetlife - Mijn boek van het jaar / Simon Franke - Trancity

Mijn boek van het jaar lijkt al bekend. Leif Jerram doceert urban history aan de Universiteit van Manchester. In 2011 verscheen van hem Streetlife – The Untold History of Europe’s Twentieth Century. Ik heb er in Nederland niks over gelezen, maar zie dat graag veranderen.

Het is een overrompelend boek, zo krachtig en beeldend geschreven, dat je voortdurend passages aanstreept die je graag als citaat zou gebruiken. ‘We need to tell a different story of a messy continent in a messy century. We have to give up our familiar tidy frameworks and neat narratives. If we want to find the point of encounter, and witness the rendezvous between big and small, we have to start thinking about where the twentieth century happened. We have to look at its streetlife.’ De toon is op de eerste pagina gezet. En even verderop: … 'It is time to put the where into the what and the why of history…’. Dat ‘where’ vinden we in de (Europese) stad.

Tahrir, Maidan, Taksim
Voor Leif Jerram is de 20ste eeuw specifiek de eeuw waarin politiek en machtsuitoefening plaatsvindt in de publieke ruimte. Voordien waren het de elites die alles binnenskamers bepaalden. En je kan zeggen dat in de 21ste eeuw met zijn ‘global economics and politics’ en zijn moderne media dat alweer voorbij is. Immers de nieuwsmedia laten voortdurend zien wat er gebeurt, wij zitten er thuis in ons privé domein naar te kijken. Maar er is natuurlijk ook een andere dimensie. De sociale media bepalen in toenemende mate hoe zich ‘publieken’ vormen, wie zich organiseren en op welk thema, en ze bepalen ook waar, op welke plek, die organisatie, dat thema, zich manifesteert.
Arnold Reijndorp vestigde mijn aandacht op het boek van Jerram en in gesprek zagen we snel de paralellen. Het zijn nog steeds lokale fysieke plekken waar de macht wordt uitgeoefend, maar ook waar die wordt uitgedaagd en getest. Wat te denken van Tahrir, Maidan, Taksim. En heeft Occupy niet ook geprobeerd de straat te veroveren? Waarom is één plein in  handen van opstandige inwoners zo’n bedreiging terwijl de gevestigde macht de rest van het land controleert? 

Vijf hoofdstukken
Vijf hoofdstukken vertellen het verhaal:

1. The revolution in the streets. De politieke omwentelingen in de eerste helft van de eeuw, met name na de eerste wereldoorlog. Nieuwe ideologieën (het fascisme in Duitsland en Italië) die via de stad de macht veroveren, omdat ze geen toegang hadden tot de fabrieken, de havens, de spoorwegen. Steden hadden altijd al het vermogen om de staat te destabiliseren.

2. No place for a  lady. Hoe moeilijk het was om als vrouw een plek te veroveren in de stedelijke ruimte en daarbij ‘respectabel’ te blijven. Een ‘where of their own’ was zo moeilijk te veroveren dat het logisch was dat dat in de eerste plaats thuis moest worden bevochten voordat het in de tweede helft van de eeuw publiek kon worden.

3. The cultured Metropolis. De unieke cultuur van de 20ste eeuw vinden we niet in het theater, het museum, de concertzaal, hoe interessant en relevant de ontwikkeling daarvan ook was. ‘Culture here means the ways that people represented the world to themselves and to each other, the ways they described and understood the world, not the way that people “improved their minds”. ‘ Daarom gaat het in dit hoofdstuk over de music hall, de bioscoop, het voetbalstadion, de danszaal, de popmuziek en de discotheek.

4. Sex and the City. Hoe gingen mensen door de verstedelijking anders denken over seksuele  identiteit en over hun  eigen lichaam.  En hoe overheid en samenleving daarin probeerden te interveniëren is het best te beschrijven aan de omgang met homoseksualiteit in het publiek domein.

5. Building utopia – How cities shaped our lives and our minds. Planning is het magische woord van de 20ste eeuw. Het bestreed cholera, zorgde voor riolering, water en stroom. Maar het werd ook synoniem voor een maatschappij die zozeer het beste voor had met zijn bewoners, dat  planning bepaalde wie waar en op elke manier moest wonen en hoe die zich te gedragen had in het publiek domein. En via het wonen werd ook de sociale structuur bepaald.

Bekende gebeurtenissen vanuit een ander perspectief
Wie een beetje thuis is in de geschiedenis van de vorige eeuw en in de stedelijke ontwikkeling ziet voortdurend bekende gebeurtenissen langskomen, alleen nu vanuit een ander perspectief en geïllustreerd met voorbeelden en kleinere menselijke verhalen die nog onbekend waren. Dat bij elkaar maakt Streetlife een fascinerend boek met een hoge actualiteit voor onze hedendaagse stedelijke ontwikkeling.

Leif Jerram: Streetlife – The Untold History of Europe’s Twentieth Century. Oxford University Press, 2011.