De bewonersblik op Schalkwijk - Lenneke Overmaat, Simon Franke - Trancity

Is kunst een manier om bewoners te betrekken bij hun eigen leefomgeving? Door hen te vragen hun associaties met hun wijk in beeld te brengen? Het is een belangrijke inzet van City Spheres Schalkwijk, waarin zo’n negentig bewoners van deze naoorlogse wijk in Haarlem hun favoriete plekken op doek hebben gezet onder enthousiaste begeleiding van kunstenaar Baukje Spaltro die zelf ook enkele doeken heeft geschilderd. Nu het project is afgerond een kleine reflectie.

De S staat voor Spaarne Gasthuis, een gebouw waarvan ik de lijnen zo mooi vind, zegt Livia trots als we haar schilderij over Schalkwijk bewonderen. Ze is met haar vader en moeder voor het eerst op bezoek in De Vishal in Haarlem voor de tentoonstelling City Spheres Schalkwijk.
En Seyhan Özgen noemt haar schilderij ‘Welkom’. Als ik aan Schalkwijk denk komt het woord ‘welkom’ in me op... iedereen is welkom. Dat voel ik zo als je voor de ingang met de vlaggetjes het winkelcentrum binnen kom.
Schalkwijk is groen, ruim en licht en dat zie je terug in de meeste werken maar dat verandert snel, zegt een bezoeker uit Schalkwijk. Er wordt nu zoveel gebouwd, dat het ten koste gaat van het groen en het gevoel van ruimte.
Kijk je naar de schilderijen en hun titels dan ontvouwt heel Schalkwijk zich, althans, dat waar de bewoners hun associaties bij hebben: groen, lucht, nieuwbouw, oude boerderijen, water, flatgebouwen.

Kloof
De belangstelling voor de tentoonstelling is groot en het is opmerkelijk hoeveel bewoners uit Schalkwijk hier voor het eerst komen. We willen een toegankelijke plek zijn, zegt Renée Borgonjon, inhoudelijk coördinator van De Vishal en initiatiefnemer van dit project. De Vishal is door zijn ligging (midden op de Grote Markt in centrum Haarlem), uitnodigende entree en gratis toegang behoorlijk toegankelijk voor het winkelende publiek maar bewoners uit Schalkwijk komen er nauwelijks.
Er is een flinke kloof tussen Schalkwijk en de binnenstad en ook al staat er in de Omgevingsvisie van Haarlem dat het centrum de huiskamer is van de stad en dat de voorzieningen daar er zijn voor alle Haarlemmers, de werkelijkheid is anders. De bewoners van Schalkwijk, vaak met verschillende culturele achtergrond, voelen zich naar eigen zeggen eerder Schalkwijker dan Haarlemmer en vinden in de programmering van de culturele voorzieningen in de binnenstad weinig van hun gading.
De gemeente probeert daar in Schalkwijk zelf iets aan te doen. Voor de stad vinden we het belangrijk dat kunst en cultuur niet alleen in het centrum maar ook in de wijken zichtbaar is. En stimuleren we de uitwisseling tussen de culturele organisaties en initiatieven… aldus Blanka de Bruyne, projectleider openbare kunst, gemeente Haarlem. Daarom eindigt de tentoonstelling in de WE-etalage van het winkelcentrum Schalkwijk, een laagdrempelige manier om de expositie te bekijken tijdens het boodschappen doen.

De ziel van de wijk
Met City Spheres tracht Baukje de ziel, de lokale identiteit van een wijk te vangen in kleur en beeld, geïnspireerd op het boek Sferen van Peter Sloterdijk waarin hij stelt De vraag waar we zijn is zinvoller dan ooit en belangrijker dan de vraag wat we zijn … In sferen vormt gedeelde inspiratie de grondslag voor het samen kunnen zijn van mensen.
Spaltro onderzoekt de stad als een irrationele ruimte, zij richt de blik van de toeschouwer niet op de architectonische of sociale componenten die een wijk bepalen maar op het niet tastbare, het intuïtieve, de ziel van een wijk.  Zo heeft zij wijken als Kreuzberg in Berlijn, Isola in Milaan, Turku in Finland en de stad Den Helder in beeld gebracht, vaak in samenwerking met lokale makers en kunstenaars. In Schalkwijk werkte zij voor het eerst samen met bewoners en daar is zij wonderwel in geslaagd. Het is een kleurrijke tentoonstelling met veel fluoriscerend roze, oranje en groen, de kleuren die Spaltro heeft gekozen voor (de sfeer van) Schalkwijk.

Culturele segregatie
De Vishal en Baukje Spaltro organiseerden samen met 37PK Platform voor de kunsten, ABC  Architectuurcentrum tijdens de tentoonstelling een Circle Talk, een besloten gesprek met bewoners van Schalkwijk, stadmakers, kunstenaars en activisten over de toekomst van Schalkwijk en de rol van kunst daarbij. Centraal stond hoe cultuur en met name kunst in de openbare ruimte een belangrijkere rol kan krijgen in de ontwikkeling die Schalkwijk nu doormaakt. Zoals veel naoorlogse wijken is ook in Schalkwijk een verdichting gaande met vaak duurdere woningen en dus een verandering van bevolkingssamenstelling. De interessante ideeënuitwisseling die dat opleverde vraagt om een vervolg.

Vanuit het perspectief van wijkontwikkeling is versterking van de culturele infrastructuur in Schalkwijk essentieel. Een infrastructuur die samenwerking op gang brengt tussen Schalkwijk en de gevestigde instellingen in centrum Haarlem, zoals dat De Vishal is gelukt met City Spheres, een de segregatie overstijgend initiatief.  En een infrastructuur die oude en nieuwe burgerinitiatieven verbindt met meer gevestigde instellingen, van Kunstnest, Stichting Kapsalon en Triple Treath tot wereldmuziekschool, bibliotheek en Stichting Culturele Activiteiten Schalkwijk en hen bijvoorbeeld ondersteunt met het vinden van zichtbare en toegankelijke eigen locaties; essentiële ontmoetingsplekken voor een wijk. Ook een mooi onderwerp voor een volgende Circle Talk?

Via deze link zie je alle werken met titels en naam van de maker: https://www.baukjespaltro.com/cityspheres-2/schalk-qr/#