Uitgeversblik op 'operatie wooncoöperatie' / Simon Franke - Trancity

Op 20 januari 2022 werd onze trancityxvaliz uitgave operatie wooncoöperatie gepresenteerd en aangeboden aan de nieuwe minister van wonen Hugo de Jonge. Helaas vanwege corona zonder publiek en ook de minister zelf was alleen online aanwezig. Het was de start van een jaar waarin het boek voortdurend in beeld was, aanleiding voor recensies vormde en reden was voor het organiseren van lezingen door de auteurs en een symposium met gasten uit voorbeeldsteden Wenen, München en Zürich. Publicatie en activiteiten zijn een mooi voorbeeld van onze uitgeefvisie, van de relatie tussen publicaties, programma’s en maatschappelijk debat, waar we ons bij onze uitgaven, als die zich daarvoor lenen, van bewust zijn.

operatie wooncoöperatie had een lange voorgeschiedenis en heeft, kunnen we nu bijna een jaar later zeggen, ook een lang vervolg en waar voorlopig nog geen einde aan komt. Het is interessant om die geschiedenis eens te bekijken vanuit het perspectief van de uitgevers, wij, trancityxvaliz, dus. Dat is snel verteld zou je denken. Uitgevers werken samen met auteurs aan een goed boek en proberen er daarna zoveel mogelijk van te verkopen. Een (non-fictie) boek moet kwaliteit hebben, een belangrijk thema aansnijden en er moet een doelgroep voor bestaan. Dat is ook waar wij voor staan, uiteraard, maar als de gelegenheid er is werken we graag aan een boek als culminatiepunt in een breder maatschappelijk verhaal, waarbij ons doel is bij te dragen aan het debat of de beroepspraktijk binnen de ruimtelijke disciplines. operatie wooncoöperatie voldoet daar aan. Hoe steekt dat in elkaar?

Voorgeschiedenis
Architect Ninke Happel komt geïnspireerd terug van een bezoek aan een aantal wooncoöperaties in Zürich. Hoe kan het zijn dat daar zulke rijke stedenbouwkundige programma’s worden gerealiseerd met zulke gevarieerde woningplattegronden en collectieve ruimten. Zij steekt Arie Lengkeek, Peter Kuenzli en anderen aan. Het leidt in 2016 tot oprichting van de coöperatieve vereniging het Rotterdams Woongenootschap (HRW) en de stichting het Hollands Woongenootschap (HWG). De eerste heeft als doel in Rotterdam een coöperatief project te ontwikkelen. De tweede wil de opgedane kennis delen, de ‘boodschap’ verspreiden. HRW moet in 2021 tot de conclusie komen dat hun plan voor een wooncoöperatie in Rotterdam niet gaat lukken. De gemeentelijke condities voor grond en ondersteuning bij de aanloop van de coöperatieve planvorming zijn te ongunstig. Maar onder de vlag van het HRW komen met name Arie Lengkeek en Peter Kuenzli steeds meer in een rol van deskundigen die in het land het verhaal vertellen en excursies begeleiden.

Verdieping
Een boek komt al snel in beeld, om kennis van de voorbeelden uit Wenen, Zürich en München toegankelijk te maken. Maar omdat de ontwikkeling van het boek samenvalt met hun ervaringen als ‘programmamakers’ en ontwikkelaars in de Rotterdamse praktijk komen auteurs en uitgevers tot de conclusie dat alleen het verhaal van de buitenlandse voorbeelden ontoereikend is en dat het vastlopen van het Rotterdamse project voortkomt uit een fundamenteel onbegrip in Nederland over het karakter van de coöperatie, als zelfstandige vorm naast overheid en markt, gebaseerd op de ‘commons’, op gemeenschappelijk bezit. Dat verandert het motief om het boek te maken en dus de inhoud; om niet alleen die inspirerende voorbeelden, maar ook de wortels van het verhaal bloot te leggen en een actieagenda voor de wooncoöperatie in Nederland te formuleren. Daar was studie en onderzoek voor nodig. ‘Hadden we dit boek maar gehad toen we begonnen, dan was alles anders gelopen’, verzuchten de auteurs inmiddels.

Activistische agenda
In 2019 verschijnt een pamflet. Een eerste testcase (voor ons en voor de doelgroep) met de uitgangspunten van het boek. En in januari 2022 verschijnt dus het boek. HCVA, het bureau van Ninke Happel levert fantastische tekeningen van de voorbeeldprojecten. Grafisch ontwerper Marius Schwartz herkent het activisme in het boek en haalt inspiratie uit eerdere decennia woonoproer en ontwerpt niet alleen een boek, maar allerlei materiaal voor print en sociale media.
Na de presentatie geven de auteurs lezingen in het land, er volgen recensies en zelfs de Neprom, de koepelorganisatie van de projectontwikkelaars, gaat met een vijftigtal leden met de auteurs op excursie in Zwitserland om te kijken naar voorbeelden aldaar. Het boek vindt zijn weg net zo makkelijk naar initiatiefnemers, ontwerpers als naar politiek en bestuur. Voorlopige afsluiting van de ‘campagne’ is een hoogwaardig symposium met 150 deelnemers in oktober 2022 in Rotterdam, met gasten uit zowel de stedelijke overheid als uit verschillende projecten in Zürich, Wenen en München. Voorlopig, want er komen alweer nieuwe uitnodigingen voor het organiseren van nieuwe activiteiten en lezingen richting auteurs.

Boek en beweging
Dit boek is duidelijk geen ‘how to’ – boek. Praktische tips voor initiatiefnemers vind je op internet bij belangenorganisaties. In onze opvatting ligt de kracht van boeken daar niet in, wel in verdieping van kennis, bijvoorbeeld ontstaan zoals boven beschreven in wisselwerking met de Rotterdamse praktijk. Kennis die door een boek langdurig zichtbaar en toegankelijk is en naast praktische tips noodzakelijk is om wooncoöperaties in ons land te realiseren. Dit boek is geen ‘stand alone’. Het is verbonden met een beweging, komt daaruit voort en voedt de beweging. En logisch bevat het dus activistische agenda.
Chris Anderson beschrijft al in 2006 in zijn befaamd geworden marketing boek The Long Tail hoe nieuwe media, zoals we dat toen noemden, het mogelijk maken om buiten de mainstream van de grote bedrijven een publiek te bereiken en producten te verkopen. Anderson (toen hoofredacteur van Wired Magazine) bedoelde dat bijvoorbeeld vanaf verschijnen van een boek de verkoopopties lang doorlopen omdat de distributie- en promotiekosten via internet lager zijn dan via de oude kanalen, waardoor een boek langer beschikbaar blijft. En Anderson bedoelde ook dat producten een lang leven konden hebben als ze werden ontwikkeld door dezelfde community die het product ook weer gebruikte. Het verhaal van Anderson is inspirerend omdat het toepasbaar is op niet alleen het verkopen van een product, maar ook op het overbrengen van een boodschap en een agenda.

Bij operatie wooncoöperatie begint de ‘lange staart’ al ver voor verschijnen van het boek. Met het genoemde pamflet stuurden we een proefballon de ether is. Een test voor onszelf en om ons publiek op te warmen. Voor zover nog nodig, want binnen de groeiende beweging die op zoek is naar alternatieven voor de vastgelopen volkshuisvesting wordt de coöperatie snel populair. Wat zich uitbetaalt is dat de auteurs niet alleen onderzoekers-verzamelaars zijn maar onderdeel van die beweging. Interactie tussen hun research en praktijkervaring is een grote kracht van het boek. Actieonderzoek noemen de auteurs het zelf. De kennis die veel auteurs hebben is vaak intuïtief en impliciet, maar voor een boek is het nog hard werken om het ook op papier te zetten en dan blijkt je kennis vaak nog onvolledig te zijn, zoals de auteurs zich ook zelf realiseerden. Een boek verrijkt de collectieve kennis in een maatschappelijk debat. Uiteraard is het altijd de bedoeling geweest om niet alleen die kennis ter beschikking te stellen maar ook de beweging te voeden en verder te helpen.

Status van een boek
In de geschiedenis van dit boek komen drie elementen samen. Hoe een boek kennis bijeenbrengt en verdiept, kennis die vervolgens weer ‘naar buiten’ gaat, als activistische katalysator voor de ‘beweging’. En hoe een boek kennelijk (nog altijd) zoveel statuur heeft dat het aanleiding is voor recensies en beschouwingen en voor uitnodigingen aan de auteurs om hun verhaal te komen vertellen. En als je kijkt wat er allemaal gebeurd is het laatste jaar rond het boek dan is dat indrukwekkend veel. Dat ligt uiteraard in de eerste plaats aan de auteurs en hun vermogen en ambitie om een verhaal te vertellen en een boodschap over te brengen, maar dit is ook hoe wij graag ons uitgeefvak invullen. De ontvangst en maatschappelijke resonantie van dit boek zijn daar een mooie bevestiging van.

De publicatie operatie wooncoöperatie - uit de wooncrisis door gemeenschappelijk bezit werd mede mogelijk gemaakt door het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie en het BPD cultuurfonds. Meer informatie over het boek.
De boekpresentatie in januari 2022 en het symposium cooperative conditions in oktober 2022 werden georganiseerd i.s.m. AIR Rotterdam en het KeileCollectief en werden mede mogelijk gemaakt door de Gemeente Rotterdam, de Rabobank en BPD Bouwfonds Gebiedsontwikkeling. De plenaire lezingen op het symposium kunnen worden teruggezien op het You Tube kanaal van AIR.